Μαρία

I

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Ονομαζόταν και Μαριάμ. Ήταν η μητέρα του Χριστού, η Θεοτόκος. Οι μόνες πληροφορίες για τον βίο της περιέχονται στα ευαγγέλια και στα απόκρυφα κείμενα. Βλ. λ. Θεοτόκος.

2. Μ. η Μαγδαληνή. Καταγόταν από τα Μάγδαλα της Παλαιστίνης και ήταν μία από τις γυναίκες που ακολούθησαν τον Ιησού. Σύμφωνα με την ευαγγελική αφήγηση, παρευρέθηκε στη Σταύρωση και στην Αποκαθήλωση του Ιησού, ο οποίος εμφανίστηκε πρώτα σε αυτήν μετά την Ανάστασή του. Η παράδοση της Δυτ. Καθολικής Εκκλησίας ταυτίζει την Μαρία Μαγδαληνή (την αμαρτωλή που έπλυνε με μύρο τα πόδια του Ιησού και τα σκούπισε με τα μαλλιά της) με την αδελφή της Μάρθας και του Λαζάρου και με τη Μ., που ήταν με τις γυναίκες που ακολούθησαν τον Ιησού. Αντίθετα, η Ανατ. Εκκλησία τις θεωρεί τρία ξεχωριστά πρόσωπα και, σύμφωνα με την παράδοση, η Μ. έμεινε σε μια σπηλιά επί 30 χρόνια εν μετανοία και πέθανε στην Έφεσο. Το λείψανό της ανακομίστηκε από τον Λέοντα τον Σοφό το 980. Η ανακομιδή αυτή εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 4 Μαΐου. Η Δυτ. Καθολική Εκκλησία τιμά τη μνήμη της Μ. στις 22 Ιουλίου.

3. Η αδελφή του Λαζάρου. Βλ. λ. Μάρθα, όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας (1).

4. Ήταν γνωστή και ως Μαριάμ η προφήτισσα. Ως αδελφή του Μωυσή, τον ακολούθησε κατά την έξοδο των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο. Η μνήμη της τιμάται την Κυριακή των Προπατόρων.

5. Μ. του Κλωπά. ‘Ηταν σύζυγος του Κλωπά, μητέρα του Ιωσή και του Ιακώβου του Μικρού, ο οποίος ήταν ένας από τους δώδεκα προφήτες και συγγενής της Θεοτόκου. Υπηρέτησε τον Χριστό και τους αποστόλους τόσο κατά το ευαγγελικό τους έργο όσο και μετά την ίδρυση της πρώτης χριστιανικής εκκλησίας στα Ιεροσόλυμα. Μαζί με άλλες γυναίκες της Γαλιλαίας, παρακολούθησε τη μαρτυρική πορεία του Ιησού έως τον Γολγοθά και τη Σταύρωσή του. Υπήρξε μία από τις Μυροφόρες και άκουσε το άγγελμα της Ανάστασής του το πρωί της πρώτης Κυριακής. Η μνήμη της τιμάται στις 23 Μαΐου.

6. Καταγόταν από την Καισάρεια της Παλαιστίνης. Μαρτύρησε μαζί με τις συμπατριώτισσές της Βαρερία, Κυρία ή Κύρα, Μάρθα και Μαρσία. Η μνήμη τους τιμάται στις 6 Ιουνίου.

7. Η μάρτυς, η πατρικία. Μαρτύρησε επί Εικονομαχίας την εποχή του Λέοντα Γ’ του Ίσαυρου (717-75) μαζί με τους Αλέξιο, Δημήτριο, Ιάκωβο, Ιωάννη, Λεόντιο, Ιουλιανό, Μαρκιανό, Πέτρο και Φώτιο, επειδή πέταξαν από τη σκάλα τον σωματοφύλακα του αυτοκράτορα την ώρα που προσπαθούσε να κατεβάσει την εικόνα του Ιησού από τη Χαλκή πύλη στην Κωνσταντινούπολη. Η μνήμη της τιμάται την 9η Αυγούστου.

8. Η μάρτυς, η εν Πέργη. Αναφέρεται μόνο στον Λαυρεωτικό κώδικα, Δ25, φύλλο 64α. Η μνήμη της τιμάται στις 21 Μαρτίου.

9. Ήταν μοναχή και αδελφή της επίσης μοναχής Μάρθας. Βλ. λ. Μάρθα, όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας (2).

10. Μαρτύρησε στα χρόνια του βασιλιά Σαβώριου, μαζί με τις μοναχές Μάρθα, Θέκλα Ενναθά και Μαριάμνη. Βλ. λ. Μάρθα, όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας (4).

11. Η Αιγυπτία. Καταγόταν από την Αίγυπτο. Έζησε επί Ιουστινιανού και υπήρξε πόρνη επί 17 χρόνια. Μαζί με τους εραστές της πήγε στα Ιεροσόλυμα στη γιορτή της Ύψωσης του Τίμιου Σταυρού, αλλά λέγεται ότι μια αόρατη δύναμη δεν της επέτρεψε να μπει στον ναό. Η Μ. μετανόησε και κατέφυγε στην έρημο του Ιορδάνη, όπου έζησε ασκητικά επί 40 χρόνια. Εκεί συναντήθηκε με τον ασκητή Ζωσιμά και του διηγήθηκε όλα όσα της είχαν συμβεί. Ο Ζωσιμάς τα μεταβίβασε στον πατριάρχη Ιεροσολύμων Σωφρόνιο και αυτός τα κατέγραψε. Έναν χρόνο μετά την πρώτη τους συνάντηση, ο Ζωσιμάς τη βρήκε νεκρή και την έθαψε στην έρημο. Η μνήμη της τιμάται την 1η Απριλίου.

12. Η οσία. Είναι γνωστή και με το όνομα Μαρίνος γιατί μεταμφιέστηκε σε άνδρα και, μαζί με τον πατέρα της, έγινε μοναχός με το όνομα αυτό. Αργότερα διώχθηκε από τη μονή, γιατί κατηγορήθηκε ότι αποπλάνησε την κόρη κάποιου ξενοδόχου. Ανέχτηκε με καρτερία την προσβολή και δέχτηκε να αναθρέψει το παιδί που γεννήθηκε από την αποπλάνηση. Μετά τον θάνατό της, η αλήθεια αποκαλύφθηκε και η Μ. μακαρίστηκε από όλους για την αρετή και την υπομονή της. Η μνήμη της τιμάται στις 12 Φεβρουαρίου.

13. Η οσία. Ήταν ανιψιά του οσίου Αβραμίου. Μετά τον θάνατο του πατέρα της οδηγήθηκε σε μονή από τον θείο της, όμως η Μ. δραπέτευσε σε ηλικία 20 ετών και πήγε σε πορνείο. Ο θείος της μεταμφιέστηκε σε στρατιώτη και, αφού τη βρήκε, την επέστρεψε στη μονή. Η Μ. τότε μετανόησε ειλικρινά και διακρίθηκε μεταξύ των άλλων μοναχών. Η μνήμη της τιμάται στις 29 Οκτωβρίου.

II

Όνομα προσώπων της Αυλής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

1. Μ. η Αρμενία (8ος-9ος αι.) Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου. Ήταν σύζυγος του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΣΤ’ (789-96). Ο γάμος της με τον Κωνσταντίνο υπήρξε σύντομος, γιατί ο αυτοκράτορας την απομάκρυνε και την ανάγκασε να γίνει μοναχή.

2. Μ. η Αλανή (11ος αι.). Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου. Ήταν σύζυγος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Z’ Δούκα (1071-81). Μετά την εκθρόνιση του συζύγου της (1078) από τον Νικηφόρο Βοτανειάτη έγινε μοναχή. Λίγο αργότερα, ο Νικηφόρος την κάλεσε στα ανάκτορα και την έπεισε να αποβάλει το μοναχικό σχήμα και να τον παντρευτεί. Ο γάμος αυτός θεωρήθηκε από την Εκκλησία μοιχεία και ο ιερέας που τον ευλόγησε καθαιρέθηκε. Το 1081 ο Αλέξιος Κομνηνός εκθρόνισε τον Νικηφόρο και, θαμπωμένος από την ωραιότητα της M., χώρισε τη σύζυγό του Ειρήνη και την παντρεύτηκε. Τελικά, με την επέμβαση του πανίσχυρου Καίσαρα Ιωάννη Δούκα, παππού της Ειρήνης, ο Αλέξιος υποχρεώθηκε να στέψει αυτοκράτειρα την πρώτη σύζυγό του και να απομακρύνει από τα ανάκτορα τη M., η οποία αποσύρθηκε στη μονή των Μαγγάνων στην Κωνσταντινούπολη μέχρι τον θάνατό της.

3. Μ. (12ος αι.). Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου. Ήταν σύζυγος του αυτοκράτορα Μανουήλ A’ Κομνηνού (1161-80). Πατέρας της ήταν ο Γάλλος ηγεμόνας της Αντιόχειας Ραϊμόνδος, ενώ αρχικά ονομαζόταν Ξένη. Το 1161, με εντολή του αυτοκράτορα Μανουήλ A’ Κομνηνού, ο μεγάλος δούκας Αλέξιος Κομνηνός, ο σεβαστός Νικηφόρος Βρυένιος και ο έπαρχος Ανδρόνικος Καματηρός συνόδευσαν την Ξένη στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, αφού ασπάστηκε το ορθόδοξο δόγμα και μετονομάστηκε σε M., τέλεσε αμέσως τους γάμους της με τον Μανουήλ A’ στον ναό της Αγίας Σοφίας. Από τον γάμο αυτό γεννήθηκε ο Αλέξιος, ο οποίος ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας μετά τον θάνατο του πατέρα του (1180). Η Μ. ανέλαβε την επιτροπεία του ανήλικου γιου της και τη διαχείριση της βασιλικής εξουσίας, όμως η σκανδαλώδης διαγωγή της προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις και οι συγγενείς του νεαρού αυτοκράτορα θέλησαν να την απομακρύνουν από το παλάτι. Ακολούθησε περίοδος αναταραχής και αιματηρών συμπλοκών στην Κωνσταντινούπολη, οι οποίες έληξαν με την επέμβαση του εξόριστου Ανδρόνικου Κομνηνού, εξάδελφου του Μανουήλ, ο οποίος ανέλαβε την εξουσία, φυλάκισε τη Μ. και αργότερα την απαγχόνισε.

4. Μ. Ασάν Παλαιολογίνα (13ος – 14ος αι.). Ήταν κόρη του ηγεμόνα της Βουλγαρίας Ιωάννου Γ’ Ασάν και της Ειρήνης, κόρης του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μιχαήλ H’ Παλαιολόγου. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου είχε καταφύγει ο πατέρας της μετά την εκθρόνισή του (1280). Το 1303, επί βασιλείας του Ανδρόνικου B’ Παλαιολόγου, αδελφού της μητέρας της, παντρεύτηκε τον Ρογήρο Δεφλόρ, τον αρχηγό των Καταλανών μισθοφόρων του βυζαντινού στρατού.

III

(Αθήνα 1876 – 1941). Ελληνίδα πριγκίπισσα. Ήταν κόρη του βασιλιά Γεωργίου A’ και της Όλγας. Τον Απρίλιο του 1900 παντρεύτηκε τον Γεώργιο Μιχαΐλοβιτς, μέγα δούκα της Ρωσίας, ο οποίος τουφεκίστηκε στην Πετρούπολη τον Ιανουάριο του 1919. Στη διάρκεια της Ρωσικής Επανάστασης, η Μ. κατέφυγε στο Λονδίνο και από εκεί στην Αθήνα, όπου το 1921 παντρεύτηκε για δεύτερη φορά με τον ναύαρχο Περικλή Ιωαννίδη.

IV

Όνομα δύο βασιλισσών της Αγγλίας.

1. Μ. A’ Τιδόρ (Mary Tudor, Γκρίνουιτς 1516 – Λονδίνο 1558). Βασίλισσα της Αγγλίας (1553-58). Ήταν νόθα κόρη του Ερρίκου H’ και της Αικατερίνης της Αραγωνίας και ανέβηκε στον θρόνο μετά τον θάνατο του νόμιμου γιου του Ερρίκου, Εδουάρδου ΣΤ’. Υπήρξε φανατική καθολική και πέτυχε αμέσως την ψήφιση από το Κοινοβούλιο ορισμένων διαταγμάτων που ανέτρεπαν την καλβινιστική μεταρρύθμιση του προκατόχου της· κατόπιν, στην προσπάθεια αποκατάστασης του καθολικισμού, έλαβε δραστικότερα μέτρα: ακολούθησε τις συμβουλές του παιδικού φίλου της σερ Ρέτζιναλντ Πολ και κατεδίωξε με τόση σκληρότητα τους διαμαρτυρόμενους, ώστε απέκτησε την προσωνυμία Αιμοχαρής. Το 1554, παρά τη θέληση του Κοινοβουλίου και ολόκληρου του λαού, παντρεύτηκε τον νεότερό της κατά έντεκα χρόνια πρίγκιπα της Ισπανίας Φίλιππο (μελλοντικός βασιλιάς Φίλιππος B’). Το 1557, κάτω από την πίεση του Φίλιππου, ο οποίος την είχε εγκαταλείψει λίγο μετά τον γάμο, η Μ. δέχτηκε να συμμαχήσει με την Ισπανία στον πόλεμο εναντίον της Γαλλίας: το γεγονός ότι υπέταξε τα αγγλικά εθνικά συμφέροντα στα συμφέροντα της Ισπανίας, η απώλεια του Καλέ (1558) και η γενική αντιπάθεια που είχαν προκαλέσει οι άγριοι διωγμοί της εναντίον των διαμαρτυρομένων την κατέστησαν εξαιρετικά μισητή στον λαό της. Σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση που οφειλόταν και σε προσωπικές της τραγωδίες, η Μ. πέθανε μη αφήνοντας συνεχιστές του όποιου έργου της.

2. Μ. B’ Στιούαρτ (Mary II Stuart, Λονδίνο 1662 – Κένσιγκτον 1694). Βασίλισσα της Αγγλίας (1689-94). Ήταν κόρη του βασιλιά Ιακώβου B’ και παντρεύτηκε το 1677 τον Γουλιέλμο Γ’ της Οράγγης, κυβερνήτη της Ολλανδίας, τον οποίο αγαπούσε εξαιρετικά. Μετά τη φυγή του Ιακώβου στη Γαλλία, η M., η οποία ήταν διαμαρτυρόμενη, στέφθηκε βασίλισσα μαζί με τον σύζυγό της. Οι νέοι βασιλιάδες ορκίστηκαν πριν από τη στέψη να σεβαστούν τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων, με την οποία κατοχυρώθηκαν οριστικά τα δικαιώματα του Κοινοβουλίου. Η Μ. επέδειξε σημαντικές ικανότητες στη διακυβέρνηση του κράτους, κάτι που αποδείχθηκε το διάστημα απουσίας του συζύγου της στην Ολλανδία.

Προσωπογραφία της βασίλισσας της Αγγλίας Μαρίας Α’ Τυδώρ, έργο του Φλαμανδού ζωγράφου Άντονις Μορ (Μουσείο Πράντο, Μαδρίτη).

Η βασίλισσα της Αγγλίας Μαρία Β’ Στιούαρτ, κόρη του Ιάκωβου Β’ και σύζυγος του Γουλιέλμου Γ’ της Οράγγης.

V

Όνομα τριών βασιλισσών της Πορτογαλίας.

1. Μ. Α’ της Βραγάντσας (Λισαβόνα 1734 – Ρίο ντε Τζανέιρο 1816). Βασίλισσα της Πορτογαλίας (1777-1816). Ήταν κόρη του βασιλιά Ιωσήφ A’ και της Μαρίας - Άννας-Βικτορίας. Το 1760 παντρεύτηκε τον ινφάντη της Πορτογαλίας (και κατοπινό βασιλιά Πέτρο Γ’) και κατά τη διάρκεια της βασιλείας της πήρε μέτρα για την ανόρθωση της οικονομίας της χώρας, συνάπτοντας διάφορες επωφελείς συνθήκες. Μετά τον θάνατο του συζύγου της (1786) και του πρωτότοκου γιου της δυο χρόνια μετά, παραμέλησε τα καθήκοντα της, έπεσε σε μελαγχολία και τρελάθηκε λίγο αργότερα. Το 1808, τα γαλλικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Πορτογαλία και ολόκληρη η βασιλική οικογένεια μετέβη στη Βραζιλία, όπου μερικά χρόνια αργότερα η Μ. πέθανε.

2. Μ. Β’ της Βραγάντσας (Ρίο ντε Τζανέιρο 1819 – Λισαβόνα 1853). Ήταν εγγονή του Ιωάννη ΣΤ’ της Πορτογαλίας και κόρη του αυτοκράτορα της Βραζιλίας Πέτρου A’. Το 1835 παντρεύτηκε τον δούκα Αύγουστο του Λόιχτενμπεργκ, μετά τον θάνατο του οποίου παντρεύτηκε τον Φερδινάνδο, πρίγκιπα του Σαξ-Κόμπουργκ-Γκότα. Διάδοχός της έγινε ο πρώτος γιος της από τον τελευταίο γάμο της, ο μετέπειτα Πέτρος E’.

3. Μ.-Πία της Σαβοΐας (1847 – 1911). Βασίλισσα της Πορτογαλίας (1862-1910). Ήταν θυγατέρα του Βίκτορα Εμμανουήλ B’ και σύζυγος του Λουδοβίκου A’. Η Μ.Π. ασκούσε μεγάλη επιρροή στον σύζυγό της και συντέλεσε στην κατάργηση της δουλείας στις πορτογαλικές αποικίες. Απέφυγε να ασχοληθεί με την πολιτική και αφιερώθηκε σε φιλανθρωπικά έργα. Είχε δυο γιους, τον βασιλιά Κάρολο της Πορτογαλίας και τον δούκα Αλφόνσο του Οπόρτο. Το 1911, μετά την ανακήρυξη της δημοκρατίας στην Πορτογαλία, η Μ.Π. αποσύρθηκε στην Ιταλία.